De Franse kunst van het staken en demonstreren: een verklarende woordenlijst

La Manif

Veelgebruikte afkorting voor manifestation (demonstratie), lees ook het artikel: Franse turbotaal: afkorten, SVP!. Vooral in september, tijdens La Rentrée (de terugkeer na de zomervakantie) en op 1 mei, de Dag van de Arbeid, zijn er volgens de socialistische traditie veel demonstraties in grote Franse steden.

1er Mai

De eerste dag van mei is La Journée internationale des travailleurs ook wel La Fête du Travail genoemd. Deze Dag van de Arbeid is een verplichte vrije dag en bijna alle bedrijven, winkels, monumenten en musea zijn die dag gesloten. De 1 mei-traditie komt oorspronkelijk uit Amerika, maar is sinds 1 mei 1889 ook een nationale feestdag in Frankrijk. Zoals gezegd is het een dag met veel demonstraties en défilés voor arbeidsrechten: elk jaar zo’n 250 in het hele land.

De lelietjes-van-dalen (muguets) die de Fransen op 1 mei geven aan familie en geliefden hebben verder geen inhoudelijk verband met het Fête du Travail: met die bloemetjes geef je ‘geluk’ en ‘liefde’.

Place de la Bastille & Place de la République

Dit zijn de twee grote pleinen in Parijs waar de meeste demonstraties beginnen of eindigen. Symbolische plekken want op Place de la Bastille begon in 1789 de Franse Revolutie en op het ruime Place de la République staat een 9,5 meter groot standbeeld van Marianne. De ‘gele hesjes’ hebben de afgelopen jaren ook de Champs-Elysées tot een favoriete demonstratielocatie gemaakt.

Merguez

Deze pittige worstjes horen in Frankrijk bij demonstraties zoals ballen bij een kerstboom. Bij veel manifestations zie je walmende tentjes waar demonstranten een broodje merguez kunnen kopen. Ondanks alle colère (woede) kan de BBQ toch wel aan?

Sjoemelen met opkomstcijfers

Grappig fenomeen dat we in Nederland ook kennen, zij het in veel minder extreme mate: de verschillen tussen de opkomstcijfers die de vakbonden en de politie noemen na een demonstratie. In Frankrijk kunnen die twee getallen behoorlijk ver uit elkaar liggen. En opvallend genoeg lijken woordvoerders in een zuidelijke stad als Marseille meer te overdrijven dan in Parijs (soms 10 keer zo veel als de schatting van de politie).

La grève

La grève (de staking): Frankrijk heeft er een hoop van. Frankrijk is nog altijd het Europese land met het hoogste aantal stakingsdagen: gemiddeld 126 dagen per jaar*. Grootste cultuurverschil met veel Noord-Europese landen is dat de Fransen vaak al staken tijdens de onderhandelingen om zo hun eisen kracht bij te zetten. Terwijl we in Nederland meestal pas staken als een laatste redmiddel, als de gesprekken zijn vastlopen.

Stakingsvoorspelling van de dag

Vanaf het najaar gaat het traditioneel los in Frankrijk. Veel lokale kranten melden dat seizoen bij de verkeersinformatie waar het de komende dag vaststaat door demonstraties. Ook apps en websites zoals cestlagreve.fr houden bij waar het werk de komende week stilligt.

Service minimum

Publieke diensten, zoals het openbaar vervoer, de brandweer en ziekenhuizen zijn verplicht om ook tijdens stakingen een ‘minimale service’ te bieden.

Droit de grève limité

Sinds april 2024 heeft de Franse senaat ook een wet aangenomen waarbij het stakingsrecht voor het openbaar vervoer beperkt wordt rond feestdagen en in schoolvakanties (zeer geliefde periodes voor stakingen bij onder meer de SNCF).

Les syndicats

Het Franse woord voor vakbonden. Ze zijn nog steeds behoorlijk machtig in Frankrijk, terwijl slechts 11 % van de werkende Fransen lid is van een vakbond: een van de laagste percentages van Europa.

‘Résiste! Prouve que tu existes…’ (bied weerstand, laat zien dat je bestaat): een bekend liedje van France Gall

Donnant-donnant

Franse uitdrukking (letterlijk: geven-geven) voor wat wij ‘geven en nemen’ noemen. Iedereen doet wat water bij de wijn… Als alles goed gaat.

Mei 1968: 9 miljoen stakers

Het voorjaar van 1968 geldt nog altijd als de bekendste en langste stakingsperiode van de Franse geschiedenis. Een studentenopstand in Parijs mondde toen uit in een algehele staking die bijna een maand duurde en waaraan 9 miljoen arbeiders deelnamen.

staken in Frankrijk stakingen — *‘In staking tot ons pensioen, hahaha!’*

Stakingsmoeheid in Frankrijk

De Fransen zullen moeilijk van hun staakgrage imago afkomen maar feit is dat het aantal stakingen wel langzaam afneemt sinds 1970. In principe zijn Fransen al snel solidair met actievoerders, met name in Parijs is er de laatste jaren ook een duidelijke ‘stakingsmoeheid’ te signaleren. Bij de zoveelste keer dat het openbaar vervoer plat ligt, de kinderen niet naar school kunnen of het vuilnis niet wordt opgehaald… En zo kan het dat in Frankrijk zelfs demonstraties tegen het staken bestaan. Zoals te zien op onderstaande foto uit 2010.